W przypadku gdy do zajętego już wynagrodzenia za pracę przez organ administracyjny (np. Urząd Skarbowy lub Zakład Ubezpieczeń Społecznych) zgłosi się z zajęciem także Komornik Sadowy, mamy do czynienie ze zbiegiem egzekucji sądowej (prowadzonej przez Komornika Sądowego) i administracyjnej (prowadzonej przez Urząd Skarbowy lub Zakład Ubezpieczeń Społecznych). Sytuacja taka wymaga przekazania do decyzji sądu, który organ będzie kontynuował postępowanie egzekucyjne. W takiej sytuacji, spółdzielnia socjalna musi, w terminie 7 dniu, powiadomić oba organy o powstałym zbiegu egzekucji. Powiadomienie obejmuje informacje o:

• o powstaniu przeszkód w wypłacie wynagrodzenia i ich rodzaju,
• czy inne osoby roszczą sobie prawa do niego,
• czy i w jakim sądzie toczy się sprawa o zajęte wynagrodzenie,
• czy i o jakie roszczenia została skierowana do zajętego wynagrodzenia egzekucja przez innych wierzycieli.

W takiej sytuacji, Komornik Sądowy i organ administracyjny zobowiązani są do wstrzymania dalszych czynności oraz do przekazania akt sprawy do sądu, który w ciągu dnia od otrzymania akt powinien wydać rozstrzygnięcie co do organu kontynuującego postępowanie.

Zanim spółdzielnia socjalna otrzyma postanowienie o wskazujące organ egzekucyjny kontynuujący postępowanie, zobowiązana jest dokonywać potrącenia jak wcześniej, kierując się ograniczeniem zajęcia wskazanym w przepisach kodeksy pracy. Tym samym spółdzielnia musi stosować maksymalną dopuszczalną kwotę potrącenia wspólną dla obu potrąceń i kwotę wolną, przekazywać potrącone kwoty obu organom egzekucyjnym, jeśli jest to możliwe; a jest tak najczęściej wtedy, gdy te organy egzekucyjne ściągają potrącenia różnej kategorii, np. komornik alimenty, a gmina – zaległe grzywny (świadczenie niealimentacyjne). Od chwili dotarcia do pracodawcy postanowienia w sprawie organu egzekucyjnego właściwego do łącznego prowadzenia obu egzekucji zakład przekazuje mu zajęte kwoty. Wybrany organ egzekucyjny kontynuuje obie egzekucje w całości w trybie dla niego właściwym.

W związku z pytaniem dotyczącym okresu, za który przysługuje refundacja uprzejmie informuję, iż interpretację wskazaną w piśmie MPiPS z dnia 30.06.2010 znak DPP-I-0212-47-MŻ/10 należy uznać za w pełni aktualną.

W uzupełnieniu pragnę dodać, iż umowa zawarta między spółdzielnią i starostą ma charakter techniczny, nie może natomiast ustanawiać nowych warunków refundacji. Skoro więc ustawa o spółdzielniach socjalnych wskazuje, iż cześć wynagrodzenia może podlegać finansowaniu ze środków Funduszu Pracy w pełnej wysokości przez okres 24 miesięcy od dnia zatrudnienia oraz w połowie wysokości przez kolejne 12 miesięcy, do wysokości odpowiadającej miesięcznie wysokości składki, której podstawą wymiaru jest kwota minimalnego wynagrodzenia, to umowa nie może powodować skrócenia tego okresu. Tym bardziej, iż konstrukcja finansowania składki na ubezpieczenie społeczne oparta jest na refundacji, a zatem nie jest wymagane zawarcie umowy przed powstaniem obowiązku zapłacenia składek na ubezpieczenie społeczne.

Łączące się spółdzielnie muszą ustalić pod jaką nazwą będą dalej funkcjonowały. Jedna ze spółdzielni będzie więc spółdzielnią przejmującą, druga przejmowaną. Z reguły spółdzielnia silniejsza ekonomicznie będzie spółdzielnią przejmującą. W związku powyższym, walne zgromadzenia spółdzielni przejmującej i spółdzielni przejmowanej muszą podjąć uchwały, większością 2/3 głosów o połączeniu spółdzielni. Uchwała powinna wskazywać datę połączenia, informację która spółdzielnia jest spółdzielnią przejmującą, przyjęcie statutu spółdzielni. Uchwały mogą przewidzieć, iż po połączeniu spółdzielni nastąpi ponowny wybór zarządu spółdzielni i rady nadzorczej spółdzielni jeśli taka jest.

Z ustawy prawo spółdzielcze wynika, iż wszelkie prawa i zobowiązania spółdzielni przejmowanej przechodzą na spółdzielnię przejmującą, a zatem nie jest potrzebne dodatkowa regulacja.

Po podjęciu uchwał o połączeniu, organem reprezentującym jest zarząd spółdzielni przejmującej i to on składa dokumenty w KRS.

Kwestię tę regulują przepisy art. 96-102 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze.

Zgodnie z art. 12 ust. 3a ustawy z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych, właściwy do refundacji składek jest urząd pracy właściwy dla siedziby spółdzielni socjalnej. Tym samym, urząd pracy właściwy dla miejsca zamieszkania pracownika nie jest uprawniony do zawarcia umowy o refundację nawet jeśli spółdzielni socjalna prowadzi działalność w powiecie zamieszkania spółdzielców zatrudnionych przez spółdzielnię socjalną.

Zgodnie z treścią art. 24 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze, wykluczenie członka ze spółdzielni może nastąpić w wypadku, gdy z jego winy umyślnej lub z powodu rażącego niedbalstwa dalsze pozostawanie w spółdzielni nie da się pogodzić z postanowieniami statutu spółdzielni lub dobrymi obyczajami. Statut określa przyczyny wykluczenia. Zgodnie z § 4, wykluczenia może dokonać, stosownie do postanowień statutu, rada nadzorcza albo walne zgromadzenie spółdzielni. Organ, do którego kompetencji należy podejmowanie uchwał w sprawie wykluczenia albo wykreślenia, ma obowiązek wysłuchać wyjaśnień zainteresowanego członka spółdzielni. Ponieważ w spółdzielni socjalnej, zgodnie z art. 7 ust.2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych, z reguły nie wybiera się rady nadzorczej, należy przyjąć, że w przeważającej mierze uchwałę w sprawie wykluczenia ze spółdzielni podejmować będzie walne zgromadzenie. Od uchwały w sprawie wykluczenia można się odwołać w ramach postępowania wewnątrzspółdzielczego a także do sądu. Wykluczenie staje się skuteczne z chwilą bezskutecznego upływu terminu do zaskarżenia do sądu uchwały rady nadzorczej, chyba że członek przed upływem tego terminu wniósł odwołanie od uchwały rady do walnego zgromadzenia; bezskutecznego upływu terminu do wniesienia do walnego zgromadzenia odwołania od uchwały rady nadzorczej, jeżeli termin ten jest dłuższy od terminu do zaskarżenia do sądu uchwały rady; bezskutecznego upływu terminu do zaskarżenia do sądu uchwały walnego zgromadzenia; prawomocnego oddalenia przez sąd powództwa o uchylenie uchwały rady nadzorczej albo walnego zgromadzenia. A zatem, dopóki nie wyczerpie Pan tych możliwości i nie zapadnie ostateczna decyzja w sprawie, jest Pan wciąż członkiem spółdzielni socjalnej. W zależności od postanowień statutu, walne zgromadzenie należy zwołać w taki sposób, aby informacja o nim dotarła najpóźniej niż wyznaczony termin przed dniem walnego zgromadzenia do każdego członka spółdzielni. Jeżeli walne zgromadzenie podjęło uchwałę nieobjętą porządkiem obrad, uchwała taka jest nieważna. Powództwo o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia powinno być wniesione w ciągu sześciu tygodni od dnia odbycia walnego zgromadzenia, jeżeli zaś powództwo wnosi członek nieobecny na walnym zgromadzeniu na skutek jego wadliwego zwołania – w ciągu sześciu tygodni od dnia powzięcia wiadomości przez tego członka o uchwale, nie później jednak niż przed upływem roku od dnia odbycia walnego zgromadzenia.

Zgodnie z art. 18 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze, prawa i obowiązki wynikające z członkostwa w spółdzielni są dla wszystkich członków równe. Określa również katalog praw i obowiązków członków spółdzielni, do których należą:

• uczestniczenie w walnym zgromadzeniu lub zebraniu grupy członkowskiej;
• wybierania i bycia wybieranym do organów spółdzielni (czynne i bierne prawo wyborcze);
• otrzymanie odpisu statutu i regulaminów, zaznajamianie się z uchwałami organów spółdzielni, protokołami obrad organów spółdzielni, protokołami lustracji, rocznymi sprawozdaniami finansowymi, umowami zawieranymi przez spółdzielnię z osobami trzecimi;
• żądanie rozpatrzenia przez właściwe organy spółdzielni wniosków dotyczących jej działalności;
• udział w nadwyżce bilansowej (ten przepis nie dotyczy spółdzielni socjalnych);
• prawo do świadczeń spółdzielni w zakresie jej statutowej działalności;
• przestrzeganie przepisów prawa, postanowień statutu i opartych na nich regulaminów;
• dbanie o dobro i rozwój spółdzielni oraz uczestniczenia w realizacji jej zadań statutowych;
• inne wskazane w statucie spółdzielni.

Zgodnie z art. 22 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze, członek spółdzielni może wystąpić z niej za wypowiedzeniem. Wypowiedzenie powinno być dokonane pod nieważnością w formie pisemnej. Termin i okres wypowiedzenia określa statut. Za datę wystąpienia uważa się następny dzień po upływie okresu wypowiedzenia. A zatem, niezbędna będzie lektura statutu, w której wskazane są terminy wypowiedzenia członkostwa w spółdzielni.

Zgodnie z treścią § 8 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie przyznawania bezrobotnemu środków na podjęcie działalności na zasadach określonych dla spółdzielni socjalnych wskazuje, iż formami zabezpieczenia zwrotu przez bezrobotnego otrzymanych ze środków Funduszu Pracy jednorazowo środków na założenie lub przystąpienie do spółdzielni socjalnej może być poręczenie, weksel z poręczeniem wekslowym (aval), gwarancja bankowa, zastaw na prawach lub rzeczach, blokada rachunku bankowego albo akt notarialny o poddaniu się egzekucji przez dłużnika. Wprawdzie rozporządzenie wskazuje w ust. 2 § 8 jakie informacje muszą być zawarte w oświadczeniu o poręczeniu osoby fizycznej, to jednak nie wyklucza to udzielenia poręczenia przez osobę prawną. A zatem może to być każda osoba prawna, która uzna to za wskazane i mieści się w możliwościach. Co do władz lokalnych, to zwracam uwagę, iż decyzje taką mogą podejmować odpowiednie organy (np. wójt, burmistrz) jednakże w ramach udzielonych upoważnień przez radę gminy (art. 18 ust. 2 pkt 9 lit. i ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym). Starosta w mojej opinii takiego poręczenia udzielić nie może, ponieważ jest strona umową, a zatem nie może udzielić poręczenia, które sam odbiera.

Co do możliwości prowadzenia przez spółdzielnię socjalną centrum integracji społecznej zwracam uwagę, iż zgodnie z art. 3 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym, centrum integracji społecznej może utworzyć spółdzielnia socjalna założona przez organizacje pozarządowe w rozumieniu przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie lub jednostki samorządu terytorialnego, a także przez kościelne osoby prawne. Nie będzie miała więc takiej możliwości spółdzielnia socjalna założona przez osoby fizyczne. Natomiast, zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym, podobnie jak centrum integracji społecznej, poza gminą i organizacją pozarządową, klub integracji społecznej mogą tworzyć także instytucje wskazane w art. 3 ust. 3 ustawy o zatrudnieniu socjalnym, wśród których jest spółdzielnia socjalna. Art. 18 ust. 1 ustawy o zatrudnieniu socjalnym wskazuje, iż podmioty o których mowa w art. 3 ust. 3 (spółdzielnie socjalne) mogą tworzyć KIS. Zastrzeżenie dotyczące spółdzielni tworzonej przez osoby prawne dotyczy wyłącznie tworzenia Centrum.

Odpowiadając na to pytanie, należy zwrócić uwagę na dwie sprawy.

Aktem prawnym rozstrzygającym wszelkie kwestie dotyczące spółdzielni socjalnych jest ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych, Dz. U. Nr 94, poz. 651, z późn. zm., dalej zwana „ustawą o spółdzielniach socjalnych”.

W art. 4 ustawy o spółdzielniach socjalnych ustawodawca rozstrzyga bez cienia wątpliwości, kto może być założycielem spółdzielni, wskazując albo osoby fizyczne, albo osoby prawne. Ustawa nie daje możliwości utworzenia spółdzielni socjalnej przez obie te kategorie założycieli czyli osoby fizyczne i prawne łącznie.

Natomiast przepisy art. 5 i 5a ustawy o spółdzielniach socjalnych określają, kto i na jakich warunkach może uzyskać członkostwo w już istniejącej spółdzielni socjalnej. I dopiero tutaj pojawia się możliwość włączenia do spółdzielni osób prawnych albo fizycznych, odpowiednio – osób fizycznych lub prawnych.

W Polsce istnieją spółdzielnie, które zrzeszają osoby fizyczne i prawne, jednak warto pamiętać, że zostały utworzone w jednym z dwóch trybów określonych przez ustawę o spółdzielniach socjalnych – a więc albo przez osoby fizyczne albo przez osoby prawne – a podmioty innego rodzaju dołączyły do nich już po założeniu spółdzielni socjalnej, na co ustawa o spółdzielniach socjalnych pozwala.

Podsumowując, nie jest zatem możliwe utworzenie spółdzielni łącznie przez osoby fizyczne i przez osoby prawne, ale ustawa nie wyklucza włączenia do spółdzielni socjalnej drugiego typu osoby już w trakcie funkcjonowania spółdzielni.

Odpowiadając na to pytanie, trzeba wziąć pod uwagę przede wszystkim, czy zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 594, z późn. zm., dalej jako ustawa o samorządzie gminnym) gmina może udostępnić składnik własnego lub użytkowanego majątku w cenie poniżej przyjętej w aktach prawa miejscowego.

Już na początku warto wskazać, że w zakresie właściwości organów gminy do stanowienia odpowiednich aktów prawnych pozwalających na rozporządzanie nieruchomościami gminnymi będą występowały pewne różnice.

Podstawą do rozporządzania mieniem gminy jest art. 18 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym oraz art. 30 w związku z art. 40 ust. 2 pkt 3 tejże ustawy. Dalej, na podstawie art. 25 w związku z art. 24 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarowaniu nieruchomościami (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 518, z późn. zm.), nieruchomościami gminnymi zarządza wójt, burmistrz albo prezydent miasta – w zależności od wielkości i statusu prawnego gminy.

Jednak w ustawie o samorządzie gminnym znajdujemy pewne zastrzeżenia. I tak przepis art. 18 pkt ust. 2 pkt 9 lit a) ustawy o samorządzie gminnym zastrzega, że rozporządzanie nieruchomościami na okres powyżej 3 lat albo w przypadku kolejnego, przekraczającego 3-letni okres rozporządzania daną nieruchomością, należy do wyłącznej właściwości rady gminy. Natomiast przepis art. 30 ust. 2 pkt. 3 stanowi, że w zakresie obowiązków wójta (odpowiednio burmistrza albo prezydenta miasta) znajduje się zarząd mieniem komunalnym. Tak więc z treści tych dwóch przepisów możemy wnioskować o kompetencji poszczególnych organów gminy do zarządzania określonymi nieruchomościami, a więc i stanowienia aktów prawa miejscowego w zakresie zarządzania mieniem komunalnym.

Tak więc w zależności od okresu wynajmu (do 3 albo powyżej 3 lat, jak również w przypadku przedłużenia najmu) rada gminy albo wójt (odpowiednio prezydent albo burmistrz) może podjąć uchwałę (rada) albo zarządzenie (wójt) w sprawie preferencyjnego traktowania poszczególnych podmiotów.

Aby jednak uniknąć zarzutów o niegospodarność, naruszenie przepisów ustawy o finansach publicznych (ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, tekst. jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 885, z późn. zm.) czy nierówne traktowanie poszczególnych podmiotów, działanie gminy albo wójta można uzasadnić tym, że organizacje pozarządowe muszą spełniać warunki określone w art. 4 ust. 2 ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 1118, z późn. zm.), a spółdzielnie socjalne np. muszą przeznaczać część lub całość dochodów na wzmacnianie potencjału spółdzielni albo realizację celów pożytku publicznego.

Taka uchwała lub zarządzenie może oczywiście również zastrzegać, jakie lokale (na przykład niepołożone przy głównych ciągach handlowych, położone na wyższych piętrach budynków) mogą być przeznaczane na działalność spółdzielni socjalnych. Gmina bądź wójt może również odstąpić w niektórych przypadkach od trybu przetargowego zastrzeżonego dla innych nieruchomości we wskazanych aktach prawa miejscowego.

Podsumowując, należy stwierdzić, że to od decyzji odpowiedniego organu gminy zależy, czy spółdzielnie socjalne będą mogły korzystać z zasobów gminnych na preferencyjnych warunkach.

Możliwość – zarówno umorzenia, późniejszego opłacenia czy rozłożenia należności istnieje, choć nie jest automatyczna i nie dotyczy wszystkich płatników. Sprawy z zakresu umorzenia czy odroczonego opłacenia należnych składek można uznać za postępowania przedsądowe, które zmierzają do ugodowego rozstrzygnięcia zaistniałego sporu.

Trzeba pamiętać, że co do zasady postępowanie organów Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odbywa się na wniosek zainteresowanego. Jako wniosek należy rozumieć jednostronne oświadczenie woli zainteresowanego (czasem wyrażone w formie wypełnienia gotowego formularza), na podstawie którego przez odpowiedni organ rentowy zostaje wszczęte postępowanie zmierzające do ustalenia rzeczywistej sytuacji zainteresowanego.

Umorzenia dotyczą tylko kilku sytuacji. Tak więc na podstawie art. 28 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t. jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 1442, z późn. zm., dalej jako „ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych”) do umorzenia może dojść wyłącznie w przypadku ich całkowitej nieściągalności. Wyjątkiem od tej zasady jest przewidziana w art. 28 ust. 3a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych możliwość umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne wobec ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia pomimo braku ich całkowitej nieściągalności, jednak ten przypadek nie dotyczy spółdzielców. Na podstawie art. 28 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych o całkowitej nieściągalności można mówić m.in. w przypadkach gdy nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności przy jednoczesnym braku majątku, z którego można egzekwować należności, następców prawnych, możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie w rozumieniu przepisów podatkowych, nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym, wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym, naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdził brak majątku, z którego można prowadzić egzekucję albo oczywiste jest, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne.

Umorzenie składek powoduje również umorzenie odsetek za zwłokę, kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty. Wniosek składa się do odpowiedniego organu rentowego, a powinien zawierać szczegółowe wyszczególnienie należności (terminy wymagalności i wysokości wymagalnych należności składkowych), o których umorzenie wnosi wnioskodawca, oraz dokładne uzasadnienie, dlaczego wnosi o ich umorzenie. Wniosek powinien zawierać dokumenty potwierdzające podstawę prawną i zakres prowadzonej działalności, potwierdzające prawo do reprezentowania podmiotu oraz zaciągania zobowiązań, ich wielkości i charakteru, dokumenty dotyczące sytuacji ekonomiczno-finansowej wnioskodawcy, dokumenty dotyczące stanu majątkowego, dokumenty dotyczące pomocy publicznej i inne. Należy pamiętać, że samo złożenie wniosku o umorzenie należności z tytułu składek nie gwarantuje, że faktycznie należności te zostaną umorzone i nie stanowi ustawowej przesłanki do zawieszenia postępowania egzekucyjnego.

Innym rodzajem postępowań przedsądowych ze stosunku składkowego są postępowania w sprawach odroczenia terminu płatności należności z tytułu składek i rozłożenia ich na raty. Na podstawie art. 29 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych można zwrócić się do właściwego organu ubezpieczeniowego z wnioskiem o odroczenie terminu płatności należności ze składek na ubezpieczenie społeczne albo rozłożenie na raty już istniejących, wymagalnych należności. Odroczenie terminu płatności może dotyczyć jedynie należności finansowanej przez płatnika składek.

Rozłożenie należności z tytułu składek na raty polega na możliwości uregulowania tych należności w dłuższym okresie czasu, zgodnie z możliwościami wnioskującego. Uwzględnienie wniosku o rozłożenie należności za składki na raty powoduje, że odsetki za zwłokę nie są naliczane począwszy od dnia następnego po dniu wpływu wniosku w tej sprawie. Natomiast od składek, które rozłożono na raty, ZUS nalicza opłatę prolongacyjną, w wysokości 50% stawki odsetek za zwłokę obowiązującej w dniu podpisania umowy. Rozłożenie na raty powoduje zawieszenie wcześniej wszczętych i niezakończonych postępowań egzekucyjnych, dotyczących należności objętych ulgą.

Odroczenie terminu płatności polega na możliwości uregulowania składek w dłuższym okresie czasu. Dotyczy to wyłącznie składek, których termin wymagalności jeszcze nie zapadł. W stosunku do należności, których termin zapłaty został odroczony, nie nalicza się odsetek za zwłokę, natomiast w zamian pobiera się opłatę prolongacyjną w wysokości 50 % stawki odsetek za zwłokę obowiązującej w dniu podpisania umowy, od następnego dnia po ustawowym dniu wymagalności składki do dnia odroczenia włącznie.

W obu przypadkach, ZUS rozstrzygając, czy odroczenie albo rozłożenie na raty kwot wymagalnych można zastosować wobec konkretnego wnioskodawcy, są zobowiązane do rzetelnego zbadania możliwości płatniczych dłużników i wpływu odroczenia (rozłożenia na raty) na stan finansów ubezpieczeniowych.

Odroczenie lub rozłożenie na raty następuje w formie umowy. Jednak aby do niej doszło, płatnik składek musi złożyć wniosek, obejmujący szereg dokumentów. Zawarcie umowy o odroczeniu terminu płatności składki rodzi dla obu stron umowy konkretne obowiązki, ale również przyznaje określone uprawnienia. Należy się z zapoznać z nimi dokładnie czytając umowę zawieraną z ZUS.

Przepisy ustawy o spółdzielniach socjalnych1 określają zasady tworzenia oraz prowadzenia działalności przez spółdzielnię socjalną. Spółdzielnie prowadzą działalność na podstawie ustawy, statutu, przepisów ustawy Prawo spółdzielcze2 oraz innych ustaw, regulujących poszczególne sfery ich działalności.

W art. 181 ustawy Prawo spółdzielcze termin „przedsiębiorstwo” został użyty w znaczeniu funkcjonalnym. Oznacza to obowiązek prowadzenia zorganizowanej działalności gospodarczej, w której członkowie spółdzielni uczestniczą osobiście. Właśnie osobisty udział wyróżnia działalność spółdzielni pracy, ale też obowiązek taki jest przewidziany tylko w tym jednym przypadku, stąd zastrzeżenie zawarte w ustawie o spółdzielniach socjalnych jest konieczne.

Termin „przedsiębiorstwo” może oznaczać w tym przypadku działalność zawodową i gospodarczą w dziedzinie produkcji dóbr, handlu i usług, podejmowaną w celach zarobkowych. Może również być rozumiany jako zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do wykonywania określonych zadań gospodarczych. Jednak należy pamiętać, że spółdzielnia jest podmiotem, którego celem jest zaspokajanie interesów indywidualnych, grupowych i społecznych poprzez prowadzenie działalności gospodarczej i społecznej. Zarówno cel, jak i środki do jego realizacji składają się na pojęcie spółdzielni, co wyklucza traktowanie przedsiębiorstwa prowadzonego przez spółdzielnię jako odrębnego podmiotu3.

Prowadzenie działalności w zakresie reintegracji zawodowej i społecznej nie stanowi działalności gospodarczej i jest częścią statutowej działalności odpłatnej lub nieodpłatnej w rozumieniu ustawy o działalności pożytku publicznego4. W ramach spółdzielni socjalnej współistnieją dwa typy aktywności – prowadzenie działalności gospodarczej, do której stosuje się ustawę o swobodzie działalności gospodarczej5, oraz prowadzenie odpłatnej działalności statutowej, do której stosuje się ustawę o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Wydatki na tę działalność podlegają zwolnieniom podatkowym. Zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 43 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych6, dodanym przez art. 22 ustawy o spółdzielniach socjalnych, od podatku wolne są dochody spółdzielni socjalnych wydatkowane w roku podatkowym na cele, o których mowa w art. 2 ust. 2 ustawy o spółdzielniach socjalnych, na zasadach określonych w tej ustawie, w części niezaliczonej do kosztów uzyskania przychodów. Działania te nie są wykonywane w ramach działalności gospodarczej prowadzonej przez spółdzielnię, a dochody wydatkowane na te cele podlegają zwolnieniu od opodatkowania, chyba że zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów.

Działalność oświatowo-kulturalna nie jest działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, może być prowadzona jako statutowa działalność odpłatna lub nieodpłatnie. Tym samym prowadzenie takiej działalności na warunkach opisanych w ustawie powinno zostać określone w statucie spółdzielni. Należy jednak pamiętać, że postanowienie takie nie ma charakteru obligatoryjnego, a spółdzielnia może prowadzić taką działalność pod warunkiem, że w tym zakresie zostanie podjęta decyzja spółdzielców. Wymaga podkreślenia, że ewentualny przychód z działalności oświatowo-kulturalnej i społecznej jako przychód z działalności odpłatnej pożytku publicznego służy wyłącznie prowadzeniu działalności pożytku publicznego. Tym samym może on zostać spożytkowany tylko na prowadzenie dalszej działalności o charakterze oświatowo-kulturalnym lub społecznym. Działalność oświatowo-kulturalną i społeczną mogą prowadzić pracownicy i współpracownicy spółdzielni. Oznacza to, że osoba taka jest zatrudniona na podstawie spółdzielczej umowy o pracę, umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej, albo w ramach wolontariatu – jest to szansa na podjęcie zatrudnienia w spółdzielni.

Najwięcej pytań, szczególnie w końcu okresu rozliczeniowego, wzbudza kwestia podziału nadwyżki bilansowej. Reguluje ją art. 10 ustawy z 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych (Dz. U. nr 94, poz. 651, z późn.zm.), który stanowi, że nadwyżka bilansowa podlega podziałowi na podstawie uchwały walnego zgromadzenia i jest przeznaczana na: 1) zwiększenie funduszu zasobowego – nie mniej niż 40%; 2) cele, o których mowa w art. 2 ust. 2 i 3 – nie mniej niż 40%; 3) fundusz inwestycyjny. W art. 10 ust. 2 znajdujemy zastrzeżenie, że nadwyżka bilansowa nie może podlegać podziałowi pomiędzy członków spółdzielni socjalnej, w szczególności nie może być przeznaczona na zwiększenie funduszu udziałowego, jak również nie może być przeznaczona na oprocentowanie udziałów. Ten przepis został uchwalony w celu wzmocnienia pozycji ekonomicznej spółdzielni. Fundusz zasobowy powstaje z wpłat wpisowego. Później, w trakcie funkcjonowania spółdzielni, dokonywane są nań inne wpłaty. Fundusz zasobowy nie podlega bezpośrednio podziałowi między członków. Pokrywane mogą być z niego straty spółdzielni. W prawie spółdzielczym nie istnieje podobny przepis dotyczący sztywnego podziału nadwyżki budżetowej, tam podziału dokonuje Walne Zgromadzenie.

W przypadku gdy spółdzielnia posiada nadwyżkę bilansową, przeznacza ją zgodnie z art. 10 ustawy z 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych (Dz. U. nr 94, poz. 651, z późn.zm.) na poszczególne cele/fundusze, wskazane w tymże przepisie. Należy pamiętać, że nadwyżka budżetowa dotyczy poprzedniego roku rozrachunkowego. W przypadku gdy bilansowo mamy nadwyżkę, ale brakuje pieniędzy na wynagrodzenia (ponieważ np. prowadzimy działalność sezonową) i w związku z tym, że ustawa o spółdzielniach socjalnych nie stanowi szczegółowych przepisów dotyczących gospodarki spółdzielni, należy na podstawie art. 1 ustawy o spółdzielniach socjalnych powołać się na przepisy ustawy z 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 1443, z późn. zm., dalej jako „ustawa Prawo spółdzielcze”). I tak, pojawiająca się w następnym roku strata może zostać pokryta z funduszu zasobowego na podstawie art. 90 ustawy Prawo spółdzielcze, po przesunięciu pieniędzy z funduszu zasobowego na prowadzenie działalności bieżącej. Art. 90. § 1 stanowi, że straty bilansowe spółdzielni pokrywa się z funduszu zasobowego, a w części przekraczającej fundusz zasobowy – z funduszu udziałowego i innych funduszów własnych spółdzielni według kolejności ustalonej przez statut. Straty pierwszego roku obrachunkowego po założeniu spółdzielni mogą być pokryte w roku następnym.

Przepis art. 90. § 2 stanowi z kolei, że gdyby fundusze własne nie wystarczyły na pokrycie strat, walne zgromadzenie może podjąć uchwałę zobowiązującą członków do wcześniejszego wpłacenia udziałów, niż to przewiduje statut. Przepis art. 10 ust 2 ustawy o spółdzielniach socjalnych dotyczący niemożności skorzystania przez członka z nadwyżki budżetowej różnicuje status członka spółdzielni socjalnej w porównaniu z członkiem spółdzielni pracy. I tak, nadwyżka bilansowa nie może podlegać podziałowi pomiędzy członków spółdzielni socjalnej, jak to się dzieje w przypadku spółdzielni utworzonej na podstawie przepisów ustawy Prawo spółdzielcze. Nie może być również przeznaczona na zwiększenie funduszu udziałowego oraz na oprocentowanie udziałów. Pozbawienie możliwości skorzystania przez członka bezpośrednio z nadwyżki może prowadzić do rozluźnienia więzi właścicielskich ze spółdzielnią socjalną, co jest sprzeczne z ideą spółdzielczości.

W takim bowiem przypadku członek spółdzielni socjalnej nie może czuć się jej właścicielem w sensie ekonomicznym, co jest istotne dla aktywizacji zawodowej i reintegracji społecznej. Jedynym przypadkiem, kiedy możliwe jest uzyskanie środków przez członka spółdzielni socjalnej jest likwidacja spółdzielni socjalnej z zastrzeżeniem, że tylko 20% środków pozostających po spłaceniu zobowiązań i wydzieleniu kwot przeznaczonych na udziały można podzielić między członków (art. 19 ustawy o spółdzielniach socjalnych). Pozostała część przekazywana jest na Fundusz Pracy. Z punktu widzenia celu ustawy jest to rozwiązanie o tyle uzasadnione, że spółdzielnia socjalna i jej członkowie mogą korzystać de facto z przywileju zatrudnienia wspieranego i możliwości wsparcia finansowego.

Kwestia statusu osoby bezrobotnej przy jednoczesnym członkostwie w spółdzielni socjalnej prowokuje wiele pytań i wątpliwości. Aby je wyjaśnić, trzeba wziąć pod uwagę kilka czynników ważących na tym, czy spółdzielca może mieć status bezrobotnego, m.in. pełnienie funkcji w spółdzielni socjalnej, faktyczne wykonywanie działalności przez spółdzielnię socjalną oraz spełnianie przesłanek określonych w art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

W orzecznictwie sądów administracyjnych oraz praktyce organów zatrudnienia i organów odwoławczych najczęściej spotyka się stanowisko, że członek spółdzielni, zobowiązany do kierowania działalnością tej spółdzielni oraz reprezentowania jej na zewnątrz, nie jest osobą zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy. Z treści przywołanego wyżej artykułu wynika bowiem, że bezrobotnym jest osoba niezatrudniona i niewykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w danym zawodzie lub w danej służbie albo innej pracy zarobkowej, zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania stałego lub czasowego powiatowym urzędzie pracy oraz poszukująca zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Należy jednak pamiętać, że podstawowym elementem definicji bezrobotnego jest gotowość do podjęcia zatrudnienia, a tym samym jego dyspozycyjność, rozumiana nie jako generalna możliwość wykonywania pracy, ale konkretna i faktyczna możliwość wykonywania pracy w pełnym wymiarze, określonym przepisami Kodeksu pracy (w przypadku umowy o pracę albo spółdzielczej umowy o pracę). Wynika stąd, że spełnianie wyżej wymienionych warunków jest niezbędne dla zachowania statusu bezrobotnego. Brak gotowości do podjęcia pracy uzasadnia się tym, że pełnienie funkcji (nawet nieodpłatne) członka zarządu spółdzielni socjalnej, który uprawniony jest do składania oświadczeń woli w jej imieniu, a także kierowania jej działalnością i reprezentowania na zewnątrz, wyklucza zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy.

Innymi słowy, w rozumieniu organów zatrudnienia i sądów nie jest możliwe łączenie funkcji członka zarządu spółdzielni socjalnej z potencjalnym zatrudnieniem w pełnym wymiarze, ponieważ pełnienie owej funkcji może wiązać się z obowiązkami (określonymi w statucie spółdzielni socjalnej oraz w ustawie Prawo spółdzielcze), które ograniczają gotowość do podjęcia pracy w pełnym wymiarze. I to właśnie, a więc określone w statucie obowiązki związane z reprezentowaniem spółdzielni, może decydować o pozbawianiu członków zarządów statusu bezrobotnego.

W orzecznictwie sądów przyjmuje się również, że pojęcie „gotowość do podjęcia zatrudnienia albo innej pracy zarobkowej” oznacza sytuację, gdy określona osoba nie tylko wyraża wolę (zamiar) i chęć wykonywania pracy, ale jednocześnie ma obiektywne możliwości świadczenia tej pracy. Oznacza to, że nie występują żadne przeszkody po stronie tej osoby, aby świadczyć pracę (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dn. 29 czerwca 2011 r. o sygn. akt I OSK 338/11), a więc także nie wykonuje ona żadnych zajęć, które uniemożliwiłyby świadczenie pracy w pełnym wymiarze.

Spotyka się jednak nieco odmienny pogląd, zgodnie z którym gotowości do podjęcia zatrudnienia nie należy utożsamiać z brakiem jakiegokolwiek zajęcia lub całkowitym zakazem podejmowania przez osobę bezrobotną innego zajęcia, lecz z brakiem takiej działalności lub obowiązków, które kolidowałyby z realną możliwością podjęcia zatrudnienia (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dn. 8 czerwca 2011 r. o sygn. akt IV SA/Wr 176/11).

W spotykanej w orzecznictwie sądów opinii organów zatrudnienia spółdzielnia socjalna jest podmiotem gospodarczym, który łączy w sobie cechy przedsiębiorstwa i organizacji pozarządowej, a jej głównym celem jest zapewnienie pracy swoim członkom. Niemniej jednak spółdzielnia, działając na wolnym rynku, musi dostosować się do obowiązujących regulacji prawnych, w tym do przepisów ustawy z dn. 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych, szczególnie w zakresie funkcji i zadań organów zarządzających. Obowiązki nałożone przez tę ustawę na członków zarządu powodują, że nie można uznać strony za osobę zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy nawet przy założeniu, że wykonuje ona swoje zadania w charakterze wolontariusza (na podstawie: wyrok z dn. 21 maja 2015 r. Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach, sygn. akt IV SA/Gl 895/14; wyrok z dn. 27 stycznia 2015 r. Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu, sygn. akt IV SA/Wr 786/14).